Nowość w dziedziczeniu firm – fundacja rodzinna

22 maja 2023 r. weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna zapewnia dziedziczenie przedsiębiorstwa (firmy) prowadzonego przez właściciela po jego śmierci, w taki sposób, żeby zachowało ono rodzinny charakter.

Dotychczasowa sytuacja

W wielu przypadkach, gdy rodziny stają w obliczu śmierci właściciela firmy, pojawiają się spory wśród spadkobierców (najczęściej jego dzieci) i problemy z kontynuacją prowadzenia firmy. Niejednokrotnie dochodzi do sprzedaży udziałów na rzecz osób spoza rodziny, co sprawia, że firma traci rodzinny charakter. Dotychczasowe rozwiązania np. odpowiednie skonstruowanie umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie zawsze okazują się wystarczające. Fundacja rodzinna to przełom w tym zakresie bo tworzy możliwości, których nie zapewniały dotychczasowe rozwiązania prawne.

Założenie fundacji rodzinnej

Fundację rodzinną zakłada fundator (właściciel firmy). Może ona zacząć funkcjonować jeszcze za życia właściciela firmy albo zostać powołana w jego testamencie, a w każdym z tych przypadków akt założenia fundacji musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. Dla utworzenia fundacji będzie konieczne również sporządzenie jej statutu. Majątek wnoszony do fundacji na pokrycie funduszu założycielskiego musi wynosić co najmniej 100 000 złotych. Fundację rodzinną będzie należało zarejestrować w odpowiednim rejestrze prowadzonym przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Będzie to osobny rejestr od Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).

Majątek na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej (wkład)

Co prawda wkładem do fundacji rodzinnej będzie mogło być przedsiębiorstwo prowadzone w formie JDG (jednoosobowa działalność gospodarcza), spółki cywilnej lub spółek osobowych. Jednakże ze względu na ustawowe ograniczenie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez fundacje rodzinne, wkłady w takiej formie byłyby ekonomicznie niekorzystne.

Co do zasady jedynymi ekonomicznie opłacalnymi wkładami do fundacji rodzinnej mogą być tylko nieruchomości lub udziały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bądź akcje spółki akcyjnej albo prostej spółki akcyjnej. Działalność takiej fundacji będzie ograniczona więc albo do zarządzania nieruchomościami, albo do wykonywania praw z udziałów/akcji.

W przypadku chęci zachowania w rodzinie firmy prowadzonej w formie JDG, spółki cywilnej lub spółki osobowej (m.in. spółka jawna, spółka komandytowa), zazwyczaj konieczne będzie ich uprzednie przekształcenie w spółkę kapitałową (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna, spółka akcyjna).

W przypadku chęci, aby przedmiotem wkładu były udziały w spółce z o.o., albo akcje spółki akcyjnej konieczna jest wcześniejsza analiza umowy spółki/statutu, celem sprawdzenia, czy nie przewidują one żadnych ograniczeń w przenoszeniu udziałów/akcji.

Funkcjonowanie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna składa się z:

• beneficjentów fundacji
• zgromadzenia beneficjentów
• zarządu fundacji rodzinnej
• rady nadzorczej (obowiązkowo po przekroczeniu liczby 25 beneficjentów).

Poniżej szczegółowo omawiamy rolę każdego organu.

Beneficjenci

Fundacja rodzinna będzie składała się z beneficjentów („wspólnicy” fundacji rodzinnej). Beneficjenci to osoby, które są uprawnione do czerpania korzyści i podejmowania pieniędzy z dochodów fundacji rodzinnej. Beneficjentami mogą być dowolne osoby (najczęściej będzie to najbliższa rodzina), a jeśli fundacja rodzinna została założona za życia fundatora, czyli właściciela firmy (nie w testamencie), to beneficjentem może być sam fundator. Beneficjentów wyznacza fundator, a po jego śmierci ich lista będzie mogła być zmieniana zgodnie ze statutem fundacji rodzinnej. Beneficjent może ale nie musi mieć uprawnienia do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów.

Zgromadzenie beneficjentów

Zgromadzenie beneficjentów jest organem, który podejmuje kluczowe decyzje w fundacji rodzinnej. Przynajmniej jednemu beneficjentowi należy przyznać uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów. Można takie uprawnienie nadać oczywiście również wszystkim beneficjentom. Takie rozwiązanie, że tylko niektórzy beneficjenci mogą być uprawnieni do udziału w zgromadzeniu beneficjentów powoduje, że osoby niezainteresowane działalnością firmy nie doprowadzą do jej paraliżu, gdyż będą wyłączone od zarządzania fundacją rodzinną, a zatem i firmą.

Zarząd

Zgromadzenie beneficjentów jest organem odpowiedzialnym m.in. za wybór zarządu fundacji rodzinnej. Zarząd fundacji rodzinnej zarządza majątkiem fundacji rodzinnej. W przypadku nieruchomości może je najmować i dzierżawić. W przypadku udziałów udziałów/akcji zarząd wykonuje z nich prawa. Zarząd fundacji rodzinnej ma wpływ na wybór zarządu spółki, której akcje/udziały znajdują się w majątku fundacji rodzinnej oraz na podział zysku, który te spółki osiągnęły. Członkiem zarządu nie musi, choć może być członek rodziny albo beneficjent.

Rada nadzorcza

Fundacja rodzinna może posiadać radę nadzorczą, a jeśli fundacja rodzinna przekroczy liczbę 25 beneficjentów jej ustanowienie będzie obowiązkowe.

Statut fundacji rodzinnej

Szczegółowe zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej określa statut. Statut również jest sporządzany w formie aktu notarialnego. Należy w nim określić m.in. zasady wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów, czy też reguły zmiany statutu.

Brak możliwości przejęcia przedsiębiorstwa przez osoby spoza rodziny

Beneficjentów fundacji rodzinnej określa fundator (właściciel firmy). Uprawnienia beneficjenta są osobiste i niezbywalne, co oznacza, że nie można ich przenieść na inną osobę. Umożliwia to zachowanie rodzinnego charakteru firmy. Poprzez odpowiednie postanowienia w statucie zostanie zapewniona sukcesja takiego przedsiębiorstwa na pokolenia bez ryzyka zmarnowania dorobku założyciela firmy.

Wnioski

Ustawa o fundacjach rodzinnych tworzy możliwości, które dotychczas nie istniały w prawie polskim. Po raz pierwszy możliwe jest zabezpieczenie rodzinnej firmy w taki sposób, aby nie została ona sprzedana osobom spoza rodziny. Dodatkowo możliwe stanie się odsunięcie członków rodziny niezainteresowanych firmą i przedsiębiorstwem od zarządzania nim, przy jednoczesnym zachowaniu ich prawa do pobierania z niego zysków.

Założenie fundacji nie jest procesem prostym. Pierwszym krokiem powinna być analiza formy działalności, sytuacji i umowy spółki/statutu prowadzonego przedsiębiorstwa. Przy braku przeciwwskazań lub po niezbędnych zmianach można przystąpić do założenia fundacji rodzinnej. Kluczowym elementem jest sporządzenie statutu. Ustawa o fundacji rodzinnej wymaga, aby statut bardzo szczegółowo regulował jej działalność. Oprócz tego każdy przedsiębiorca ma inną sytuację finansową, majątkową i rodzinną, w związku z czym możliwe jest takie skonstruowanie postanowień statutu, aby działalność fundacji rodzinnej jak najlepiej zaspokajała potrzeby firmy i rodziny.

Gaphic designed by Mia Elysia from Flaticon https://www.flaticon.com.