Nowość w prawie rodzinnym: tzw. rodzinne postępowanie informacyjne, z udziałem mediatora, obowiązkowe przed wniesieniem pozwu o rozwód lub separację.

Dzisiejszy artykuł rozpoczyna serię wpisów na temat procedowanych zmian w prawie rodzinnym i postępowaniu cywilnym. Projekt nowelizacji ustawy – Prawo rodzinne i opiekuńcze oraz niektórych innych ustaw, w tym ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, trafił do sejmu w dniu 27 lutego br. i został skierowany do I czytania (dalej jako: „nowelizacja”). To dobry moment by krótko omówić najistotniejsze zmiany przepisów prawa rodzinnego i związane z tym zmiany przepisów postępowania cywilnego, przewidziane w projekcie.

Nowości w prawie rodzinnym – co obejmują?

Wskazujemy na pięć kluczowych przewidywanych nowości:
1. tzw. rodzinne postępowanie informacyjne, z udziałem mediatora, darmowe dla stron, obowiązkowe przed wniesieniem pozwu o rozwód lub separację;
2. zmiany dotyczące alimentów:
a) wprowadzenie instytucji tzw. natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych, w tym nakazowego postępowania alimentacyjnego.
b) ustanie (co do zasady) alimentów na rzecz dziecka z chwilą ukończenia 25 lat;
3. dodanie nowego typu przestępstwa związanego z niewykonywaniem ugody zawartej przed sądem lub mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem;
4. wprost uregulowana opieka (piecza) naprzemienna nad dzieckiem;
5. informowanie prokuratora przez Sąd o każdej sprawie dotyczącej dziecka, którego dobro jest zagrożone.

Zmiany w prawie rodzinnym – rodzinne postępowanie informacyjne

Dziś artykuł na temat pierwszej z ww. przewidywanych do wprowadzenia zmian, tj. tzw. rodzinnego postępowania informacyjnego. Jest to instytucja szczególnie interesująca dla osób noszących się z zamiarem wniesienia pozwu o rozwód lub separację.

Na gruncie obowiązujących przepisów, wzięcie udziału w mediacji przez strony chcące się rozwieść, nie jest elementem koniecznym dla uzyskania rozwodu. Po wejściu w życie opisywanej nowelizacji, ulegnie to zmianie.

O mediacji pisaliśmy już na blogu, wskazując, że mediacja może być zarówno pozasądowa jak i sądowa.
Tytułem krótkiego przypomnienia wskażę, że mediacja pozasądowa polega na tym, że strony mogą w zasadzie w każdej sprawie, przed wszczęciem postępowania, zwrócić się do mediatora z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania mediacyjnego. Jeśli takie spotkanie/a zakończy/ą się ugodą, to strona lub mediator może wystąpić do sądu o zatwierdzenie tej ugody. Nie rodzi to konieczności stawiania się w sądzie. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją poprzez nadanie jej klauzuli wykonalności; w przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem na posiedzeniu niejawnym. Taka, zatwierdzona przez Sąd ugoda, ma moc ugody zawartej przed sądem. Od przebiegu mediacji zależy ile posiedzeń będzie potrzebnych by ugodę udało się wypracować. Z mojej praktyki mogę powiedzieć, że jest to najczęściej od 1 do maksymalnie 3 spotkań.
Mediacja sądowa, przeprowadzana jest zaś już po zainicjowaniu postępowania sądowego, następuje ze skierowania sądu, za zgodą obu stron.

Mediacja w rodzinnym postępowaniu informacyjnym

Teraz wróćmy do tematu mediacji w kontekście tzw. rodzinnego postępowania informacyjnego, jako przewidywanego, obowiązkowego elementu poprzedzającego wszczęcie sprawy o rozwód lub separację. O co konkretnie chodzi? Już wyjaśniam.

Omawiany projekt nowelizacji zmierza do usprawnienia postępowania w sprawach o rozwód lub o separację, wprowadzając rozwiązania mające ograniczyć instytucje prawa wpływające w istotny sposób na czas trwania tych postępowań. W tym zakresie, nowelizacja przewiduje, poprzez dodanie nowych przepisów art. 4361–4364 k.p.c., że przed wniesieniem powództwa o rozwód lub o separację przeprowadza się, na wniosek, tzw. rodzinne postępowanie informacyjne.

Zgodnie z projektem nowelizacji, po złożeniu wniosku o przeprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego sąd na posiedzeniu niejawnym zarządza:
1) wezwanie stron do obowiązkowego udziału w posiedzeniu informacyjnym, które przeprowadzane jest niezwłocznie z udziałem mediatora;
2) doręczenie stronom pouczenia o indywidualnych i społecznych skutkach rozpadu małżeństwa;
3) przeprowadzenie mediacji rodzinnej;
4) wyznaczenie mediatora, z listy mediatorów prowadzonej w sądzie okręgowym, któremu zleca przeprowadzenie mediacji.

Jaki cel ma mediacja w rodzinnym postępowaniu informacyjnym?

Celem takiego postępowania jest pojednanie małżonków, a w braku możliwości pojednania – zawarcie ugody regulującej sposób wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, utrzymywanie kontaktów każdego z małżonków z ich wspólnymi małoletnimi dziećmi oraz alimenty między nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi. Innymi słowy, chodzi o uregulowanie spornych spraw w mediacji, by przyspieszyć sam proces rozwodowy.

Nadmienię, że z mojej obecnej praktyki zawodowej wynika, że często prowadząc sprawy rozwodowe jako pełnomocnik mojego Mocodawcy, wiele kwestii podlegających rozpoznaniu sądu, udaje mi się wypracować z drugą stroną na etapie przed wniesieniem pozwu. To pozwala dużo sprawniej przeprowadzić sam proces rozwodowy czyli etap po wniesieniu pozwu o rozwód. Oczywiście często jest też tak, że zantagonizowane ze sobą strony nie chcą mediować co do żadnych kwestii w związku z czym udajemy się od razu w proces. Niemniej warto pamiętać, że mając wypracowane porozumienie co do chociaż niektórych kwestii w których obowiązkowo orzeka sąd w postępowaniu rozwodowym, udaje się uzyskać wyrok rozwodowy szybciej, często nawet na pierwszej rozprawie.
Podobnie, w zakresie mediacji przedsądowej, działam jako mediator, na etapie gdy strony zgłoszą się do mnie jako mediatora jeszcze przed złożeniem pozwu, chcąc np. uregulować kwestie kontaktów z dziećmi czy alimentów.
Takie mediacyjne działania przedsądowe przypominają projektowaną instytucję rodzinnego postępowania informacyjnego i dalszej mediacji przedsądowej (pozasądowej). Takie mediacje są jednak obecnie dobrowolne, inaczej niż projektowane, omawiane rodzinne postępowanie informacyjne.

Kto ma obowiązek uczestniczenia w rodzinnym postępowaniu informacyjnym

Podkreślić należy, że obowiązek udziału w projektowanym rodzinnym postępowaniu informacyjnym dotyczyć będzie jednak wyłącznie stron mających wspólne małoletnie dzieci. Jak wynika z uzasadnienia projektu, takie rozwiązanie poparte jest tym, że to właśnie w przypadku rodziców posiadających małoletnie dzieci pozostaje najwięcej zagadnień, które wymagają uzgodnienia. Mowa o takich kwestiach jak władza rodzicielska, miejsce zamieszkania dziecka, kontakty, alimenty. Często na tle tych właśnie uzgodnień dochodzi do sporów, co pogłębia konflikt ze szkodą dla małoletnich dzieci.

Obowiązek ten nie będzie także dotyczył małżonków w przypadku skazania jednego z nich za umyślne przestępstwo na szkodę małżonka lub ich wspólnego dziecka (np. przestępstwo znęcania), a także, gdy o takie czyny małżonkowi przedstawiono zarzuty ich popełnienia. Uzasadnione jest to charakterem mediacji. Jeżeli jednak inaczej postanowi małżonek pokrzywdzony, i w takiej sytuacji tego rodzaju postępowanie się odbędzie.

Szansa na zawarcie ugody

Za zgodą stron rodzinne postępowanie informacyjne może obejmować również zawarcie ugody regulującej sporne sprawy majątkowe podlegające rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację.

Czynności w rodzinnym postępowaniu informacyjnym, ma wykonywać sąd właściwy w sprawach o rozwód i o separację bez udziału ławników.

Postępowanie takie ma dać małżonkom czas, konkretnie 1 miesiąc, licząc od dnia posiedzenia informacyjnego (z możliwością przedłużenia, ale na zgodny wniosek stron, na czas oznaczony, maksymalnie do 6 miesięcy) na wzajemne wyjaśnienie problemów i dojście do porozumienia, by tak ważnej decyzji, gdy chodzi o dobro ich dzieci, nie podejmować pochopnie.

Główną rolę w powyższym postępowaniu będą odgrywać mediatorzy, którzy uzgodnią z małżonkami warunki rozwodu lub separacji, kwestie władzy rodzicielskiej nad dziećmi, kontaktów z nimi i wysokość alimentów.

W tym celu strony powinny zawrzeć ugodę, która podlega kontroli sądu na zasadach ogólnych, a ponadto sąd zbada wówczas, czy skutkiem wykonania ugody nie ucierpi dobro małoletnich dzieci. Tylko w przypadku takiej oceny lub w przypadku zajścia przesłanek z art. 18314 § 3 k.p.c.(tj. gdy jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności), sąd ugody nie zatwierdzi.
Dzięki zawarciu ugody sam proces o rozwód lub o separację, jeśli będzie się toczył, powinien przebiegać znacznie sprawniej i bezkonfliktowo. Jeżeli strony wypracowały ugodę przed rozpoczęciem rodzinnego postępowania informacyjnego (mediacja pozasądowa), będzie ona podlegała ocenie sądu tak jak ta zawarta w jego toku.

Rodzinne postępowanie informacyjne – punkt obowiązkowy przed rozwodem lub separacją

Projekt zakłada, że złożenie pozwu o rozwód lub separację, gdy strony nie uczestniczyły w rodzinnym postępowaniu informacyjnym, w przypadkach, w których obowiązek ten ich dotyczy, nie spowoduje rozpoznania sprawy o rozwód lub o separację. Dlatego, wymaga się w tym celu dołączenia do pozwu odpisu postanowienia o umorzeniu rodzinnego postępowania informacyjnego. Brak odpisu postanowienia oznacza niezachowanie warunków formalnych pisma i zwrot pisma po bezskutecznym upływie terminu wzywającego do jego uzupełnienia.

Jeśli chodzi o osobę mediatora, to Sąd wybiera mediatora z listy stałych mediatorów sądowych prowadzonej w danym sądzie, ale strony na posiedzeniu informacyjnym mogą wskazać inną niż wyznaczona przez sąd osobę mediatora.

Co istotne dla stron procesu rozwodowego/o separację, strony nie będą ponosić kosztów takiego rodzinnego postępowania informacyjnego ani samej mediacji. Również od wniosku o przeprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego nie będzie pobierana opłata. Państwo weźmie na siebie ciężar poniesienia kosztów, również obejmujących koszty mediacji, która być może doprowadzi do ugodowego zakończenia sporu i utrzymania rodziny. Służą temu propozycje zmian przewidziane w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

W ramach proponowanych zmian znalazły się również propozycje usprawnienia postępowań sądowych powiązanych z postępowaniem o rozwód lub o separację.