Alimenty – przewidywane zmiany w przepisach prawa

Dziś trzeci artykuł z serii wpisów dotyczących procedowanych zmian z zakresu prawa rodzinnego. Dotyczy on tematyki alimentów a konkretnie planu wprowadzenia instytucji tzw. natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych, w tym nakazowego postępowania alimentacyjnego oraz określenia wieku dziecka po osiągnięciu którego nie będzie ono mogło ubiegać się o alimenty

1. Natychmiastowe świadczenia alimentacyjne

W zakresie przepisów ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zwanej dalej „k.r.o.”, projekt przewiduje wprowadzenie instytucji tzw. natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych.

W celu sprawniejszego zagwarantowania należnych małoletnim środków utrzymania proponuje się wprowadzenie instytucji natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych, które orzekane byłyby w sposób uproszczony w tzw. postępowaniu nakazowym alimentacyjnym. Jest to alternatywna do istniejącej drogi dochodzenia świadczeń alimentacyjnych. Zgodnie z projektem, w ramach alimentacyjnego nakazu zapłaty, ustalane byłyby alimenty w ustandaryzowanej wysokości. W tym celu przewiduje się dodanie art. 1331 k.r.o. oraz nowego działu w Kodeksie postępowania cywilnego („k.p.c.”) pt. Postępowanie nakazowe alimentacyjne.

Ile wynosi świadczenie alimentacyjne?

Zgodnie z projektowanym przepisem art. 133¹ § 1 k.r.o.:
„Jeżeli nie wytoczono innego powództwa, dziecku przysługują natychmiastowe świadczenia alimentacyjne w wysokości:
– 38% kwoty przeliczeniowej względem jednego dziecka,
– 34,5% kwoty przeliczeniowej na każde z dwojga dzieci pochodzących od tych samych rodziców,
– 31% kwoty przeliczeniowej na każde z trojga dzieci pochodzących od tych samych rodziców,
– 27,5% kwoty przeliczeniowej na każde z czworga dzieci pochodzących od tych samych rodziców,
– 24% kwoty przeliczeniowej na każde z pięciorga i więcej dzieci pochodzących od tych samych rodziców.
Zgodnie z § 2 to Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do dnia 30 listopada każdego roku wysokość kwoty przeliczeniowej oraz wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych na następny rok kalendarzowy. Kwota przeliczeniowa stanowi dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę na następny rok, podzieloną przez sumę liczby 2 i współczynnika dzietności ogłaszanego przez Główny Urząd Statystyczny za rok poprzedni.
Zgodnie z treścią § 3: Wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych zaokrągla się do pełnych złotych w ten sposób, że końcówki kwot wynoszące mniej niż 50 groszy pomija się, a końcówki kwot wynoszące 50 groszy i więcej podwyższa się do pełnych złotych.
Stosownie zaś do brzmienia § 4: Natychmiastowe świadczenia alimentacyjne ulegają zmianie z mocy prawa według aktualnej kwoty przeliczeniowej ogłaszanej przez Ministra Sprawiedliwości, od dnia 1 stycznia roku następnego po ogłoszeniu, o którym mowa w § 2 zdanie pierwsze.”

Jak wynika z uzasadnienia projektu, z instytucji natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych skorzystać będą mogli zainteresowani szybkim uzyskaniem orzeczenia sądowego z pominięciem długiego i żmudnego procesu. Jest to świadczenie alimentacyjne, ale dochodzone w odrębnym trybie. Zaletą tej instytucji jest jej prostota i przewidywalność co do czasu uzyskania orzeczenia w przedmiocie alimentów oraz jego wysokości. Z uwagi na jej charakter nie może budzić wątpliwości, że na wymiar tego świadczenia nie będą wpływały świadczenia, o których mowa w art. 135 § 3 k.r.o. (chodzi min. o świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, świadczenia 500+, świadczenia rodzinne). Co najważniejsze powyższe rozwiązanie nie zamykałoby drogi do domagania się innej kwoty alimentów w postępowaniu opartym na obecnie istniejących regulacjach.

Wysokość projektowanych świadczeń określana byłaby na podstawie algorytmu. Na algorytm ten składają się takie współczynniki jak: minimalne wynagrodzenie, ustalane na następny rok oraz współczynnik dzietności, który oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego, który ogłasza na swoich stronach internetowych Główny Urząd Statystyczny. W oparciu o te dane ustala się kwotę przeliczeniową. Jest ona ilorazem podwójnego minimalnego wynagrodzenia na następny rok (dwoje rodziców) i sumy utworzonej z liczby 2 oraz współczynnika dzietności, który w roku 2017 wynosił 1,45. Dla przykładu, kwota minimalnego wynagrodzenia na rok 2019 wynosi 2250 złotych. Pomnożone przez dwa wynosi 4500. Tę kwotę należy podzielić przez liczbę 3,45 (liczba 2 plus aktualny współczynnik dzietności – 1,45). Obecna kwota przeliczeniowa to zatem 1304,35 złotych. Od tak ustalonej kwoty na podstawie stawki procentowej w zależności od liczby uprawnionych dzieci byłaby ustalana kwota natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych, przy czym przy jednym dziecku to 38% tej kwoty, przy dwojgu dzieciach 34,5%, przy trojgu dzieciach 31%, przy czworgu dzieciach 27,5% i przy pięciorgu oraz większej liczbie dzieci 24%.

Wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych będzie corocznie aktualizowana z urzędu w postępowaniu egzekucyjnym, na podstawie obwieszczenia Ministra Sprawiedliwości. W przypadku gdy świadczenie jest realizowane dobrowolnie, jego wysokość skorygują same strony. Mając na względzie, że podstawą ustalania wysokości tych alimentów byłyby dwa wskaźniki: czynnik demograficzny i najniższe wynagrodzenie krajowe, nie można zakładać, że czynnik demograficzny zmniejszy się, a czynnik wynagrodzenia zwiększy, co w konsekwencji spowoduje wzrost świadczeń alimentacyjnych. Może się bowiem okazać, że zmiana wysokości obu tych czynników wpłynie finalnie na obniżenie świadczeń alimentacyjnych. Wówczas mimo wzrostu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentów, wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych uległaby zmniejszeniu. Zostaje jednak zawsze możliwość wniesienia „zwykłego” powództwa opartego o kryteria art. 135 k.r.o., a w przypadku potrzeby ustalenia alimentów już zasądzonych w innym wymiarze, w oparciu o art. 138 k.r.o.

Należy również zwrócić uwagę, że konstrukcja projektowanego przepisu jest pomyślana na orzekanie o wysokości natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych w wysokości zależnej od liczby dzieci, które pochodzą od wspólnych rodziców, zatem jeżeli spośród przykładowo trojga dzieci uprawnionych do alimentów jedynie jedno złoży pozew o wydanie nakazu alimentacyjnego, sąd ustali wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych na poziomie 31% kwoty przeliczeniowej. Każdorazowo zatem sąd musi ustalić liczbę uprawnionych pochodzących od wspólnych rodziców, stąd potrzeba takiego wskazania w pozwie o wydanie alimentacyjnego nakazu zapłaty (projektowany art. 505 ⁴⁰ § 1 pkt 3 k.p.c.).

Na ile dzieci mogą być orzeczone alimenty?

Projekt przewiduje możliwość żądania natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych bez ograniczeń w liczbie dzieci uprawnionych do alimentów. Jednym z czynników mających wpływ na wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych jest liczba dzieci pochodzących od tych samych rodziców. Najwyższa wysokość świadczenia alimentacyjnego przysługuje w sytuacji, kiedy żąda go jedno dziecko. Następnie wysokość ta ulega zmniejszeniu o 3,5% kwoty przeliczeniowej przy każdym kolejnym dziecku.

Proponowana instytucja natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych nie zawiera zróżnicowania alimentów ze względu na wiek uprawnionego dziecka (projektowany art. 133¹§ 1). Zaletą projektowanej koncepcji jest szybkość uzyskania orzeczenia sądowego w przedmiocie alimentów w postaci alimentacyjnego nakazu zapłaty.

W tym celu projekt przewiduje nowelizację przepisów k.p.c., poprzez wprowadzenie działu IX – Postępowanie nakazowe alimentacyjne (w księdze pierwszej, tytule VII po dziale VII), i dodanie w nim art. 505⁴⁰– 505⁵⁰:. Wydawany w tych sprawach nakaz stanowić ma specjalną formę procesową dla orzeczeń, których przedmiotem są natychmiastowe świadczenia alimentacyjne.

Alimenty – podstawy prawne

Zgodnie z art. 505⁴⁰:
§ 1. Sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym alimentacyjnym na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie, o ile okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są potwierdzone dołączonym do pozwu oświadczeniem powoda lub jego przedstawiciela ustawowego o:
1) uzyskiwanych dochodach,
2) kosztach utrzymania,
3) liczbie dzieci, pochodzących od tych samych rodziców, uprawnionych do świadczeń alimentacyjnych,
4) niewywiązywaniu się przez pozwanego z obowiązku dostarczania środków utrzymania na rzecz powoda,
5) niewszczęciu przez rodziców małoletniego powoda sprawy o rozwód lub o separację – złożonym pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań określonej w art. 233 Kodeksu karnego.
§ 2. Pozew wnosi się na urzędowym formularzu.
§ 3. W pozwie powód powinien wskazać dowody na poparcie swoich twierdzeń. Z wyjątkiem odpisu aktu urodzenia powoda dowodów nie dołącza się do pozwu.
§ 4. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym.

Art. 505⁴¹. § 1. Sąd wydaje alimentacyjny nakaz zapłaty, jeżeli strona dochodzi natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych. W przypadku żądania zasądzenia natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych za okres przed dniem wniesienia pozwu lub kwoty odmiennej od ustawowej wysokości natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych lub w razie braku innych podstaw do wydania alimentacyjnego nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę, chyba że sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym.
§ 2. Pozew w postępowaniu nakazowym alimentacyjnym sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia jego wniesienia.

Art. 505⁴² Wydając alimentacyjny nakaz zapłaty, sąd orzeka, że pozwany ma w określonych terminach płacić na rzecz uprawnionego natychmiastowe świadczenia alimentacyjne oraz zapłacić koszty postępowania albo wnieść zarzuty w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu.

Art. 505⁴³ Alimentacyjny nakaz zapłaty staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. W przypadku wniesienia zarzutów sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu.

Art. 505⁴⁴ Alimentacyjny nakaz zapłaty doręcza się stronom; pozwanemu wraz z pozwem, załącznikami i pouczeniem o treści art. 493 § 1 zdanie trzecie.

Art. 505⁴⁵ §1. Jeżeli doręczenie alimentacyjnego nakazu zapłaty nie może nastąpić dlatego, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu tego nakazu nie mogło nastąpić w kraju, sąd z urzędu uchyla alimentacyjny nakaz zapłaty, a przewodniczący podejmuje odpowiednie czynności.
§ 2. Jeżeli po wydaniu alimentacyjnego nakazu zapłaty okaże się, że pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał zdolności sądowej albo zdolności procesowej, a braki te nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie zgodnie z przepisami kodeksu, sąd z urzędu uchyla alimentacyjny nakaz zapłaty i wydaje odpowiednie postanowienie.

Art. 505⁴⁶ Pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał alimentacyjny nakaz zapłaty. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża ten nakaz w całości czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

Art. 505⁴⁷ § 1. Sąd odrzuca zarzuty wniesione po upływie terminu, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, jak również zarzuty, których braków pozwany nie usunął w terminie.
§ 2. Alimentacyjny nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie zarzutów, ma skutki prawomocnego wyroku.

Art. 505⁴⁸ § 1. W razie prawidłowego wniesienia zarzutów przewodniczący wyznacza rozprawę, zarządza doręczenie ich powodowi oraz wzywa powoda do złożenia w terminie 7 dni dowodów na poparcie oświadczeń zawartych w pozwie.
§ 2. W toku postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych.
§ 3. Przepisów art. 194-196 i art. 198 nie stosuje się.

Art. 505⁴⁹ Po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok, w którym alimentacyjny nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też postanowieniem uchyla alimentacyjny nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

Art. 505⁵⁰ § 1. W razie cofnięcia zarzutów sąd, jeżeli nie uznaje cofnięcia za niedopuszczalne, orzeka postanowieniem, że nakaz pozostaje w mocy. § 2. Przepisy o kosztach w razie cofnięcia pozwu oraz art. 203 § 3 stosuje się odpowiednio.”.

Jak ubiegać się o alimenty?

Wnoszący pozew nie będzie zobowiązany do wskazywania wartości przedmiotu sporu, gdyż ustalona z urzędu wysokość należnych alimentów będzie zawsze wiadoma, a zależna jedynie od liczby uprawnionych. Alimenty te będą orzekane za okres od wniesienia pozwu, co wynika z charakteru tego specjalnego świadczenia. Inne żądanie spowoduje rozpoznanie pozwu na zasadach ogólnych (projektowany art. 505⁴¹ § 1 k.p.c.). W ramach uproszczenia procedury projekt zakłada, że pozew wnosi się na urzędowym formularzu (projektowany art. 505⁴⁰ § 2 k.p.c.),

Uproszczenie polegać będzie również na ograniczeniu liczby dowodów, przy jednoczesnym położeniu nacisku na oświadczenia strony powodowej złożone po pouczeniu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia (projektowany art. 505⁴⁰ § 1 k.p.c.). Dowody, z wyjątkiem odpisu aktu urodzenia dziecka, wystarczy wskazać (projektowany art. 505⁴⁰ § 3 k.p.c.). Treść nakazu zapłaty będzie dotyczyła natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych jako roszczeń powtarzających się również na przyszłość, ze wskazaniem terminów płatności (projektowany art. 505⁴²). Pozew w tym postępowaniu będzie rozpoznany w założeniu, najpóźniej w terminie 14 dni od jego wniesienia (projektowany art. 505⁴¹ § 2 k.p.c.). Postępowanie alimentacyjne nakazowe pozwoli odciążyć sądy w zakresie konieczności rozpatrywania wniosków o zabezpieczenie, gdyż projekt przewiduje, że alimentacyjny nakaz zapłaty jest natychmiast wykonalny (projektowany art. 505^{43 =}k.p.c.). Pozwany, nie godząc się na wysokość alimentów zasądzonych alimentacyjnym nakazem zapłaty, będzie mógł wnieść zarzuty, wówczas sprawa podlega rozpoznaniu w trybie zwykłym (projektowany art. 505⁴⁸ k.p.c.).

2. Granica wieku w kontekście uzyskiwania świadczeń alimentacyjnych

Projekt, w zakresie uprawnień dzieci do świadczeń alimentacyjnych należnych od rodziców, przewiduje, co do zasady, wprowadzenie granicy wieku, po osiągnięciu którego ustawałby obowiązek alimentacyjny rodzica wobec dziecka wyrażony w postaci świadczenia alimentacyjnego ustalonego wyrokiem albo ugodą (projektowany art. 133 § 4 k.r.o.).
W przepisie art. 133 projekt przewiduje dodanie § 4 w brzmieniu: „§ 4. Świadczenia alimentacyjne rodziców względem dziecka, które nie posiada orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, wynikające z orzeczenia sądu albo ugody zawartej przed sądem lub mediatorem wygasają z chwilą ukończenia przez dziecko 25 lat, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności, z których powodu dziecko nadal nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, sąd przedłuży na żądanie uprawnionego obowiązywanie świadczeń alimentacyjnych na dalszy okres.”.

Wiek 25 lat należy uznać za pozwalający na samodzielne utrzymanie. Założenie to nie obejmuje dzieci, które posiadają orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, dlatego w przypadku tych osób, w zakresie wygaśnięcia ustalonych świadczeń alimentacyjnych, zastosowanie będą miały zasady dotychczasowe.

Projekt przesądza w art. 7, że projektowane w art. 133 § 4 k.r.o. rozwiązanie o wygaśnięciu świadczenia alimentacyjnego wynikającego z orzeczenia sądu albo ugody z chwilą ukończenia przez dziecko 25 lat dotyczy orzeczeń wydanych oraz ugód zawartych po dniu wejścia w życie ustawy.