Przelew pieniędzy na konto oszusta

Wyobraźmy sobie sytuację w której, w ramach prowadzonej działalności dokonaliśmy przelewu dziesiątek tysięcy złotych na niewłaściwy numer rachunku bankowego. Zainspirowani jedną z ostatnich porad, przedstawiamy Państwu analizę prawną takiego przypadku: oszust podszył się, w toku korespondencji mailowej dwóch kontrahentów (nazwijmy ich A i B), pod kontrahenta na rzecz którego dokonana miała być zapłata za towar (B) i wysłał z jego adresu mailowego informację do drugiego kontrahenta (A) o zmianie numeru rachunku właściwego do wpłaty na rzecz (B). Na skutek takiego działania, kontrahent (A) przesłał pieniądze na konto oszusta. O tym, że (A) padł ofiarą oszustwa dowiedział się dopiero gdy ustalił, że mimo wykonania przelewu, kontrahent (B) żadnych pieniędzy nie otrzymał. Czy w opisanej sytuacji kontrahentowi (A) przysługują roszczenia do banku o zwrot środków?

Przelew pieniędzy na konto oszusta – co zrobić?

Jeśli osoba pokrzywdzona zorientuje się, że padła ofiarą oszustwa już na etapie gdy dyspozycja przelewu została zrealizowana przez bank i pieniądze znalazły się na rachunku oszusta, zwykle pierwszą czynnością jaką podejmuje, jest złożenie stosownego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Z doświadczenia możemy powiedzieć, że w ramach postępowania karnego, utraconych środków co do zasady nigdy nie udaje się odzyskać. Niejednokrotnie sytuację utrudnia jeszcze występujący w sprawie wątek międzynarodowy, najczęściej bowiem konto oszusta prowadzone jest w zagranicznym banku albo sam oszust znajduje się poza granicami Polski.

Pokrzywdzeni takim działaniem, często pojawiają się w naszej kancelarii z pytaniem czy obowiązujące przepisy dają im możliwość podjęcia na gruncie cywilnoprawnym działań które mogą skutkować odzyskaniem utraconych pieniędzy.

Prowadzimy szereg postępowań dotyczących tzw. nieautoryzowanych transakcji płatniczych, w przypadku których, gdy spełnione są określone w u.p.p. przesłanki, bank zobowiązany jest niezwłocznie, nie później jednak niż do końca dnia roboczego następującego po dniu stwierdzenia wystąpienia nieautoryzowanej transakcji, którą został obciążony rachunek płatnika, lub po dniu otrzymania stosownego zgłoszenia, zwrócić płatnikowi kwotę nieautoryzowanej transakcji płatniczej (art. 46 u.p.p.).

Przelew na konto oszusta – czy można uzyskać odszkodowanie od banku?

Opisany wyżej stan faktyczny nie kwalifikuje się jednak pod dyspozycję przepisów dotyczących możliwości dochodzenia od banku odszkodowania w związku z takimi nieautoryzowanymi transakcjami. Wynika to z faktu, że o ile w  przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej osoba pokrzywdzona nie wyraża zgody na dokonanie takiej transakcji, o tyle w przypadku takim jak opisany na wstępie niniejszego artykułu, mamy do czynienia „jedynie” ze wskazaniem błędnego numeru rachunku, zaś samo wykonanie przelewu płatnik akceptuje (pozostając w błędnym przekonaniu, że dokonuje transakcji na właściwy rachunek).

Należy zatem odpowiedzieć na pytanie, jakie przepisy znajdą zastosowanie w takim przypadku i czy istnieją podstawy prawne kierowania roszczeń do banku płatnika na gruncie postępowania cywilnego?

W tym zakresie odesłać należy do przepisów art. 143 i n. u.p.p., uregulowanych w dziale dotyczącym odpowiedzialności cywilnej i karnej banku. Przepis art. 143 ust. 1 u.u.p. stanowi, że Zlecenie płatnicze uznaje się za wykonane na rzecz właściwego odbiorcy, jeżeli zostało wykonane zgodnie z informacjami, o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lub w art. 27 pkt 2 lit. b, a w przypadku wskazania w treści zlecenia płatniczego unikatowego identyfikatora – jeżeli zostało wykonane zgodnie z tym unikatowym identyfikatorem bez względu na dostarczone przez użytkownika inne informacje dodatkowe. Zgodnie z definicją zawartą w art. 143 ust. 3 u.p.p. Przy wykonaniu transakcji płatniczych z wykorzystaniem rachunku bankowego unikatowym identyfikatorem jest numer rachunku bankowego, chyba że strony uzgodnią w umowie ramowej inny unikatowy identyfikator, chyba że strony uzgodnią w umowie ramowej inny unikatowy identyfikator.  

Z powyższego i dalszych przepisów przywołanego rozdziału u.p.p. wynika, że ustawodawca, na mocy przywołanych przepisów, zwolnił bank z odpowiedzialności za realizację dyspozycji wykonania zlecenia płatniczego, jeśli bank wykonał to zlecenie na rachunek bankowy odbiorcy wskazany przez  płatnika (B) i niestety bez znaczenia w takiej sytuacji pozostaje fakt, że płatnik padł ofiarą oszustwa.

Co w takiej sytuacji mówią przepisy?

Przepis art. 143 ust. 2 zd. 1 wprost stanowi, że Jeżeli unikatowy identyfikator podany przez użytkownika jest nieprawidłowy, dostawca nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 144-146. Niezależnie od wyłączenia odpowiedzialności banku (dostawcy) w takich sytuacjach, przepisy nakładają na bank obowiązek działania w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej z użyciem nieprawidłowego unikatowego identyfikatora, w szczególności w trybie i na zasadach określonych w art. 143a-143c u.p.p. Zakres obowiązków banku określony przepisami ustawy, jest zróżnicowany w zależności od tego, czy bank ten prowadzi rachunek bankowy odbiorcy (tu: oszusta) czy rachunek ten prowadzony jest przez inny bank. W tym pierwszym przypadku bank ma obowiązek przekazać płatnikowi dane osobowe odbiorcy w celu umożliwienia dochodzenia zwrotu kwoty transakcji płatniczej wykonanej z użyciem nieprawidłowego unikatowego identyfikatora, jeśli odbiorca nie dokona zwrotu środków w terminie miesiąca od dnia dokonania zgłoszenia bankowi przez płatnika (B). W tym drugim przypadku, bank ma obowiązek zwrócić się do banku prowadzącego rachunek odbiorcy  o podjęcie działań w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej z użyciem nieprawidłowego unikatowego identyfikatora, przekazując jednocześnie posiadane informacje niezbędne do ich podjęcia.

Wskazania wymaga, że wprawdzie można natrafić na orzecznictwo, w którym sądy,  przyjmowały, że bank ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikającą z przesłania pieniędzy na nieprawidłowo podany rachunek, niezgodny z oznaczeniem beneficjenta z polecenia przelewu. Orzecznictwo to nie jest jednak aktualne, gdyż dotyczyło stanu prawnego sprzed wejścia w życie omawianej u.p.p.

Należy mieć na względzie, że każdy konkretny przypadek wymaga pogłębionej analizy, tak by móc odpowiedzieć na pytanie jakie przepisy znajdą zastosowanie. W analizowanym stanie faktycznym, działania oszusta nie miały żadnego związku z bankiem płatnika (podjęte były na etapie wymiany korespondencji mailowej pomiędzy kontrahentami A i B), nie wiązały się też np. z kwestią niewłaściwych zabezpieczeń systemu informatycznego banku. Każda z okoliczności danego przypadku może wpłynąć na inną kwalifikację konkretnej sytuacji w kontekście przepisów prawa powszechnie obowiązującego i na gruncie wykształconego, w oparciu o te przepisy, orzecznictwa sądowego.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych („u.p.p.”) (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1907 ze zm.).

Zobacz naszą usługę: Obsługa przedsiębiorców

Graphic designed by Freepik from Flaticon https://www.flaticon.com.