Unieważnienie umowy w oparciu o ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym

Wiele osób, które wzięły kredyt indeksowany/denominowany do CHF decyduje się na wszczęcie postępowania sądowego przeciwko bankowi, wnosząc o unieważnienie takiej umowy i zwrot wpłaconych rat na podstawie przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Większość spraw toczy się w oparciu o żądanie unieważnienia umowy na podstawie stosowania przez Bank niedozwolonych klauzul umownych, o których mowa w kodeksie cywilnym.

Czego od banków mają prawo żądać frankowicze?

W stosunku do umów, które zostały zawarte począwszy od 21 grudnia 2007 r. możliwe jest również żądanie unieważnienia umowy w oparciu o art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej jako „u.p.n.p.r.”) w związku z art. 361 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Taki wyrok zapadł m. in. w Sądzie Okręgowym w Warszawie dnia 29 października 2018 r. (sygn. XXV C 590/17), gdzie sąd – w oparciu o przywołane powyżej przepisy – unieważnił umowę kredytu wraz z obowiązkiem wzajemnych rozliczeń pomiędzy stronami (oznacza to, że sąd zastosował tzw. teorię salda, która opłacalna jest w szczególności dla osób, które spłaciły już bankowi więcej niż wynosi kwota udostępnionego im kapitału ).

Jaka dokumentacja jest niezbędna, aby sąd unieważnił umowę o kredyt frankowy

Zgodnie z treścią art. 12 ust. 1 pkt 4 u.p.n.p.r.: W razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać (…) naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu.

W przypadków spraw tzw. „frankowiczów” ważne będzie zatem:

1. ustalenie, jaką nieuczciwą praktykę rynkową zastosował Bank;
2. powstanie szkody u kredytobiorcy (wywołanej stosowaniem nieuczciwej praktyki rynkowej);
3. istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą kredytobiorcy a stosowaną przez Bank nieuczciwą praktyką rynkową;
4. wykazanie winy po stronie Banku.

Nieuczciwa praktyka rynkowa

O tym, kiedy mamy do czynienia z nieuczciwą praktyką rynkową stanowi art. 5 u.p.n.p.r. W świetle tego przepisu o nieuczciwej praktyce rynkowej może być mowa, gdy jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu (ust. 1), w szczególności zaś może to być praktyka rynkowa wprowadzająca w błąd oraz agresywna praktyka rynkowa, jak również stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk (ust. 2 zd. 1).

Przenosząc literalne brzmienie przepisu z teorii na praktykę należy dojść do wniosku, że nieuczciwą praktyką rynkową będzie nieprawidłowe wykonywanie przez Bank obowiązku informacyjnego o ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu indeksowanego/denominowanego do CHF, w szczególności o tym, że kwota zadłużenia zależy nie tylko od wysokości kredytu, ale również od kursu waluty. Kredytobiorca – konsument powinien więc zostać poinformowany w sposób jasny i jednoznaczny, że ryzyko walutowe wiąże się zarówno ze zmianą wysokości rat kapitałowo – odsetkowych, jak również zmianą salda zadłużenia, które w dalszym ciągu pozostawało do spłaty.

Obowiązek infomarcyjny banku w sprawie kursu franka

W przypadku kredytów zawieranych w latach 2007-2008 r. konsument powinien być więc poinformowany nie tylko o korzyściach związanych z takim kredytem, ale przede wszystkim o tym, że kurs franka do PLN (według NBP) na początku 2004 r. wynosił ok. 3,11 PLN. W konsekwencji również bank powinien podać informację, jaka – przy kursie CHF w wysokości 3,11 PLN – będzie wysokość (1) miesięcznej raty oraz (2) salda kredytu.

Minimalny obowiązek informacyjny dotyczący informacji o ryzyku kursowym, jaki leży po stronie Banku, obejmuje zatem zdaniem Sądu wskazanie maksymalnego dotychczasowego kursu oraz obliczenie wysokości raty i zadłużenia przy zastosowaniu tego kursu. Dopiero po przedstawieniu takich informacji konsument byłby w stanie podjąć racjonalną decyzję o tym, czy chce wziąć kredyt indeksowany/denominowany do CHF.

Wprowadzenie przez banki klientów w błąd co do wysokości raty

Druga nieuczciwa praktyka rynkowa w ocenie Sądu kryła się we wprowadzającym w błąd podaniu informacji dotyczących kredytu związanego z walutą obcą. Pomimo tego, że obliczenia Banku były arytmetycznie poprawne, to jednak każde zestawienie wysokości rat kredytu złotówkowego i indeksowanego sugerowało, że w każdej sytuacji kredyt związany z CHF byłby korzystniejszy od złotówkowego. Wprowadzenie w błąd, najprościej rzecz ujmując, polegało na przedstawieniu prawidłowych wyliczeń na podstawie jednostronnie korzystnych dla Bank zmiennych, które nie uwzględniały rzeczywiście możliwej zmiany wysokości raty – w oparciu o dostępne na rynku informacje, które były z pewnością wiadome Bankowi.

Z punktu widzenia konsumenta – kredytobiorcy, który zaciągnął kredyt indeksowany/denominowany do CHF najistotniejsze będzie ustalenie, jakie informacje były rzeczywiście przedstawiane konsumentowi przez Bank na etapie poprzedzającym zawarcie umowy. Praktyka jednak wskazuje, że Banki nie dopełniały ciążących na nich obowiązków informacyjnych w tym zakresie, w którym mogłyby mieć wpływ na proces decyzyjny konsumenta tj. na decyzję o zawarciu umowy w CHF zamiast w PLN bądź o zawarciu umowy o kredyt w ogóle (gdy konsument nie posiadał zdolności kredytowej w złotówkach i oferowany był mu jedynie kredyt w CHF).

Graphic designed by Freepik from Flaticon https://www.flaticon.com

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 2070);
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.).