Opieka naprzemienna – docelowy model kształtowania kontaktów rodziców z dzieckiem na gruncie projektowanych zmian przepisów prawa rodzinnego

Dziś obiecany drugi wpis na temat procedowanych zmian w prawie rodzinnym. Tym razem opisujemy przewidywane do wejścia w życie regulacje w zakresie opieki naprzemiennej.

Czym jest opieka naprzemienna?

Opieka naprzemienna to ukształtowanie kontaktów dziecka z rodzicami po ich rozstaniu, w taki sposób, aby dziecko mogło przebywać z rodzicami przez zbliżony okres, na przemian raz u jednego, raz u drugiego rodzica (np. na zmianę dwa tygodnie u ojca, dwa tygodnie u matki). Na gruncie obowiązujących przepisów ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: „k.r.o”) brak jest wyraźnego wskazania na możliwość orzekania przez sąd pieczy naprzemiennej. Przewidywana nowelizacja jest odpowiedzią na powyższą lukę.

Opieka naprzemienna – co się zmieni?

Można powiedzieć, że kierunkiem zmian jest zrównanie pozycji rodziców i jeszcze mocniejszego skoncentrowania ich uwagi na dobru dziecka. W praktyce zmiany w zakresie regulacji dotyczącej opieki naprzemiennej mogą oznaczać więcej praw dla ojców.

Konstrukcja projektowanych przepisów tj. art. 58 k.r.o., dotyczącego rozstrzygnięć na wypadek rozwodu lub separacji i art. 107 k.r.o., dotyczącego potrzeby wydawania rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej na wypadek rozłączenia rodziców, wskazuje na sposoby regulowania wykonywania władzy rodzicielskiej z naciskiem na zasadę wspólnego jej wykonywania. Projektowane przepisy nie ograniczają możliwości uregulowania władzy rodzicielskiej, nie wprowadzają automatyzmu w tym zakresie, natomiast wymieniają możliwości jakie w danych okolicznościach sprawy sąd może zastosować. Każdorazowo o sposobie uregulowania wykonywania władzy rodzicielskiej decydować będzie naczelna zasada jaką jest dobro dziecka.
W pierwszej kolejności to sami rodzice powinni decydować o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie (separacji) lub na wypadek rozłączenia. Tutaj nacisk położono na rolę mediatorów, których praca polegać ma na takim wsparciu rodziców, aby doszli do porozumienia w sprawie opieki nad dziećmi. W tym zakresie odsyłam do poprzedniego wpisu na blogu Kancelarii KHM: https://kancelariakhm.pl/nowosc-w-prawie-rodzinnym-tzw-rodzinne-postepowanie-informacyjne-z-udzialem-mediatora-obowiazkowe-przed-wniesieniem-pozwu-o-rozwod-lub-separacje/

Z kolei, nawet przy braku takiego porozumienia, mając na względzie prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, sąd rozstrzygnie o sposobie wspólnego wykonywania przez nich tej władzy. Nawet, gdyby na skutek konfliktu do porozumienia nie doszło, to jego brak ma mniejsze znaczenie niż prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.

Zmiany w opiece naprzemiennej – podstawy prawne

Nowelizacja przewiduje wprost możliwość powierzenia (projektowany art. 58 § 1aa k.r.o.) lub pozostawienia (projektowany art. 107 § 2a k.r.o.) wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom z określeniem, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach.

Art. 58 § 1aa k.r.o. „Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz określić, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.”;

Art. 107 § 2a k.r.o. „Sąd może pozostawić wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz określić, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.”

Naprzemienna opieka nad małoletnim dzieckiem – jak będą orzekać sądy?

Sąd każdorazowo dokona oceny według kryterium dobra dziecka, mając na uwadze konkretne okoliczności, ważąc czy rozstrzygnięcie o pieczy naprzemiennej będzie zgodne z dobrem dziecka.

Wydaje się, że warunkiem orzeczenia przez sąd o wykonywaniu władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców jest przede wszystkim zdolność rodziców do wzajemnej komunikacji i współpracy przy podejmowaniu decyzji w sprawach dziecka, wola rodziców zastosowania takiego rozwiązania, dotychczasowy charakter i intensywność więzów rodziców z dzieckiem. Sąd będzie brał także pod uwagę możliwość potencjalnego zdezorganizowania życia szkolnego i społecznego dziecka, odległość pomiędzy miejscami zamieszkania rodziców, charakter i godziny pracy rodziców, wiek i liczbę dzieci.

Istnienie mocnego konfliktu między rodzicami, uniemożliwiającego im zgodne komunikowanie się, może stanowić ważny argument na rzecz innego niż piecza naprzemienna rozstrzygnięcia przez sąd w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej. Sąd będzie mógł powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka jedynie wówczas, gdy będzie za tym przemawiać dobro dziecka. Opieka naprzemienna jest więc docelowym modelem kształtowania kontaktów rodziców z dzieckiem.

Podsumowanie

Nadto, o czym była mowa w poprzednim wpisie na blogu Kancelarii KHM, nowelizacja treści art. 109 § 1 k.r.o. oraz, w jego uzupełnieniu, dodanie art. 209a k.k. i art. 318a k.p.k., wychodzi naprzeciw postulatom dotyczącym braku skuteczności obecnych przepisów dotyczących wykonywania kontaktów i przymusowego odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. Projekt wprowadza zatem nowy typ przestępstwa i tym samym karalność za utrudnianie kontaktów z dzieckiem, lub za utrudnianie możliwości sprawowania pieczy naprzemiennej, gdy orzeczenie lub ugoda nie są wykonywane mimo uprzedniego nakazania zapłaty sumy pieniężnej, a także za uchylanie się od orzeczenia sądu nakazującego odebranie dziecka. Projekt przewiduje jednocześnie, adekwatnie do rozwiązania na gruncie k.p.c., że ściganie takiego czynu następuje na wniosek. To bowiem pokrzywdzony niemożnością realizacji uprawnień powinien decydować w tym przedmiocie. Nałożenie sankcji majątkowej również odbywa się na wniosek (art. 59818 k.p.c.), podobnie jak uruchomienie procedury przymusowego odebrania dziecka (art. 5986 k.p.c.). Projekt przewiduje, aby niewykonywanie orzeczeń albo ugód, których dotyczy projektowany art. 209a k.k., zagrożone było karą ograniczenia wolności lub grzywną. Wprowadzenie mechanizmów prawnokarnych, analogicznych do zastosowanych przy przestępstwie niealimentacji, niewątpliwie pozytywnie wpłynie na wzmocnienie rangi orzeczeń sądów opiekuńczych oraz dobrowolne ich wykonywanie.